Zespół Szkół im. Unitów Podlaskich w Wohyniu realizuje projekt „Przywracanie pamięci. Kultura mniejszości narodowych”. Uczniowie wraz z nauczycielami podjęli szereg działań mających na celu odtworzenie historii wielokulturowego Wohynia. Dnia 29 września 2010 roku zorganizowano w szkole seminarium. Poprowadzili je pracownicy naukowi Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej: dr Marta Kubiszyn i dr hab. Andrzej Trzciński. Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Jana Pawła II reprezentowały uczennice Natalia Koczkodaj z kl. 3la i Klaudia Trościańczyk z kl. 2 tfh.
Dr hab. A. Trzciński przeprowadził zajęcia warsztatowe „Inwentaryzacja cmentarzy żydowskich” Omówił i zademonstrował na terenie wohyńskiego kirkutu działania, jakie można podjąć w zakresie opieki nad zabytkiem ( odsłonięcie macewy, oczyszczenie, pomiary, zrobienie zdjęcia, przepisanie lub sfotografowanie napisu nagrobnego). Odczytał inskrypcję nagrobną na stelli i przetłumaczył ją z języka hebrajskiego: "Tu spoczywa niewiasta bojąca się Boga (…), niewiasta skromna, pani Sara, córka naszego nauczyciela. Odeszła w wieczór 04 miesiąca cheszwan.”
Przypomniał zasady zachowania na cmentarzu żydowskim, o których powinni pamiętać wszyscy podejmujący jakiekolwiek działania inwentaryzacyjne czy porządkowe.
Na cmentarzu żydowskim zakazuje się:
- wyrywania drzew i krzewów z korzeniami
- samodzielnego grzebania kości
- otwierania grobów
- kopania ziemi przy użyciu ciężkiego sprzętu
Zakazy te mają uzasadnienie religijne. Żydzi uważają grób za miejsce wiecznego spoczynku. Ekshumacja szczątków, za zgodą odpowiednich władz, może odbyć się w wyjątkowych sytuacjach – gdy mają być przewiezione do Izraela lub gdy grozi im profanacja.Jakie działania można podjąć na cmentarzu żydowskim?
Na cmentarzu żydowskim wolno:
- usuwać płytko ukorzenione chwasty
- przycinać nad powierzchnią ziemi drzewa i krzewy
- oczyścić (bez użycia środków chemicznych) płyty nagrobne
- wytyczyć dróżki, alejki (w porozumieniu z Komisją Rabiniczną do spraw Cmentarzy)
- ustawić tablice pamiątkowe
Pani dr Marta Kubiszyn przeprowadziła warsztaty „Lubelszczyzna. Obraz sztetla w świetle historii mówionych”. Małe miasta i osady w środkowej i wschodniej Europie, zamieszkałe przez chrześcijan i żydów, nazywane były sztetl. Przedwojenny Kock, Wohyń, Radzyń, Łuków czy Międzyrzec to przykłady sztetl, w których mieszkali ludzie różnych wyznań i narodowości. W Wohyniu funkcjonował kościół , cerkiew unicka i synagoga. Słychać było różne języki :polski, jidisz, rosyjski, niemiecki, nawet podobno ormiański (Pan Zbigniew Smółko poświęcił temu zagadnieniu artykuł w radzyńskim „Grocie” ) Modlono się w kościele po łacinie, w cerkwi w języku staro- cerkiewno- słowiańskim , a w synagodze po hebrajsku. W zborach protestanckich ( Okalew, Wólka Siemieńska, Żurawiniec, Zawada) rozbrzmiewał niemiecki… . Pani doktor M. Kubiszyn zwróciła uwagę na fakt istnienia bardzo nielicznych źródeł historycznych dotyczących mniejszości żydowskiej w Wohyniu. Tym cenniejsze mogą okazać się wspomnienia mieszkańców, które zbierają uczniowie w formie historii mówionych. W drugiej części seminarium Pan Profesor przedstawił prezentacje multimedialne i wygłosił wykłady: „Cmentarz i nagrobek w tradycji judaizmu” oraz „Synagoga „. Materiały te będą dostępne w formie elektronicznej i służyć mają nauczycielom i uczniom zajmującym się edukacją międzykulturową.
Inicjatywa Zespołu Szkół im. Unitów Podlaskich, polegająca na uporządkowaniu i inwentaryzacji zapomnianego cmentarza, jest bardzo cenna. Gminy żydowskie nie są w stanie opiekować się cmentarzami. Wspólnota żydowska w Polsce liczy około 15 tysięcy członków, a cmentarzy jest ponad 1000. Działania opisane w projekcie są bardzo ważne i dla Polaków, i dla Żydów. Pozwalają ocalić zabytki kultury materialnej. Przywracają też pamięć o wspólnej, wielokulturowej przeszłości naszego regionu.
