Seweryn ks. Światopełk – Czetwertyński – ziemianin, działacz społeczny i polityczny, właściciel dóbr ziemskich Suchowola w powiecie radzyńskim
Urodził się 19 kwietnia 1873 r. w Warszawie. Był synem ks. Włodzimierza i Marii Wandy z Uruskich (córki Seweryna, autora Herbarza). Gimnazjum realne i wydział agronomii na Politechnice ukończył w Rydze. Studiował też ekonomię na Uniwersytecie w Bonn. Ożeniony był Z Zofią z Przeździeckich. Był działaczem narodowym. Od 1905 r. należał do Ligi Narodowej. W 1906 r. został posłem do I Dumy Państwowej. Był założycielem i prezesem wielu organizacji o charakterze społecznym, m. in.: Kasy Pożyczkowo – Oszczędnościowej Rolników i Ogrodników w Warszawie, Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów, Towarzystwa Osad Rolnych i Przytułków w Warszawie. Należał do współzałożycieli Centralnego Towarzystwa Rolniczego (prezes w latach 1907 – 1917) i Centralnego Komitetu Obywatelskiego w Warszawie (1914 – 1915). W czasie pierwszej wojny przebywał na terenie Rosji działając w wielu organizacjach niosących pomoc Polakom deportowanym tam przez Rosjan. 1917 r. był aresztowany i więziony przez bolszewików w Homlu.
W okresie międzywojennym zajął się działalnością polityczną. W latach 1919 – 1935 był posłem na sejm. Dwukrotnie był marszałkiem sejmu. Należał do Związku Ludowo – Narodowego a od 1928 r. do Stronnictwa Narodowego. Po 1935 r. krzewił ruch narodowy na terenie Lubelszczyzny, a szczególnie powiatu radzyńskiego. Był założycielem kół „Sokoła”.
Swoje gospodarstwo rolno – przemysłowe w Suchowoli prowadził na bardzo wysokim poziomie. Suchowola była znana w Polsce ze znakomitych wódek, koniaku oraz koni wyścigowych.
W czasie drugiej wojny światowej aresztowany przez gestapo przebywał w więzieniu w Radzyniu, na Zamku w Lublinie oraz w obozach w Oświęcimiu i Buchenwaldzie. Zmarł 19 czerwca 1945 r. w polskim szpitalu w Edynburgu w Szkocji i tam został pochowany.
Źródło: A. Gątarczyk, Seweryn Czetwertyński. Biografia, Radzyń Podlaski 2007.
Eustachy Potocki – cześnik koronny, generał artylerii litewskiej, właściciel Radzynia, Szczuczyna, Kurowa i Sernik w woj. lubelskim
Urodził się w Sernikach k. Lubartowa w 1719 r. Pierwsze nauki pobierał w kolegium jezuitów w Lublinie. Młodość wypełniły mu podróże do Niemiec i Francji. Już jako małoletni chłopiec za sprawą ojca został starostą dubieńskim. Po powrocie do kraju w 1740 r. został wybrany na posła na sejm z ziemi podolskiej. W 1741 r. ożenił się z Marią Kątską (c. Jana Stanisława i Wiktorii), wnuczką Stanisława Antoniego Szczuki, jedyną spadkobierczynią Szczuków i Kątskich. Wniosła w posagu ogromną fortunę czyniąc męża jednym z najbogatszych ludzi w Rzeczypospolitej. Publiczną działalność Potocki związał z karierą wojskową, zgodnie z rodzinnymi tradycjami. Od 1743 był pułkownikiem wojsk koronnych, od 1752 r. generałem – majorem wojsk koronnych, następnie od 1754 r. cześnikiem koronnym. W 1754 został marszałkiem Trybunału Koronnego w Lublinie, a w 1759 r. generałem artylerii litewskiej. Był też starostą lwowskim w latach 1762 – 1767. Za zasługi został odznaczony Orderem Orła Białego 16 grudnia 1754. W połowie XVIIII w. dał się wciągnąć w awantury między rodami, polegające na zrywaniu sejmików, sejmów i dużej liczbie pojedynków. Po załagodzeniu sytuacji w kraju Potocki znalazł się wśród zwolenników hetmana Branickiego. Potocki należał do zwolenników Francji i pobierał od nich „pensje” w wysokości 3 tys. dukatów rocznie. Cieszył się zaufaniem króla Augusta III.
Ostatnie lata życia spędził w Radzyniu. W latach 1750 – 1765 wzniósł tu pałac według projektu Jakuba Fontany oraz dokonał przebudowy kościoła pw. Św. Trójcy. Zmarł w Warszawie 23 lutego 1768 r.
Źródło: J. Kowalik, Eustachy Potocki, Kozirynek III/2008, s. 110 – 112.
Antoni Stanisław Szczuka – polski szlachcic, podkanclerzy litewski, utalentowany polityk i pisarz polityczny, właściciel Radzynia i Szczuczyna.
Urodził się w Wilnie w 1652 lub 1654 r. w średniozamożnej rodzinie szlacheckiej. Był synem wojskowego Stanisława Szczuki i Zofii Szpilewskiej z Neronowiczów. Poślubił Konstancję Marię Annę Potocką 6 lutego 1695 roku, córkę starosty Janowa Bogusława Potockiego.
Edukował się w Wilnie i Krakowie. Dzięki jego umiejętnościom i ciężkiej pracy zdobył posadę na wysokim urzędzie państwowym. Rozpoczął swoją karierę polityczną jako sekretarz króla Jana III Sobieskiego. W 1696 roku został doradcą Augusta II. Był sędzią w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1688 roku, wysłannikiem Rzeczypospolitej Obojga Narodów w Prusach Książęcych w 1690 roku, podkanclerzym litewskim od 1699 roku.
W 1706 roku zmienił stronę i stał się zwolennikiem Stanisława Leszczyńskiego.
Był wybitnym pisarzem politycznym (Eciipsis Poloniae Orbi Publice Demonstrata (1709) i mówcą sejmowym. Proponował m.in. otwarcie darmowych publicznych szkół. Jako marszałek sejmu prowadził niezwykłe obrady sejmu od 17 października 1688 roku do 1 kwietnia 1689 roku i obrady sejmu 16-30 czerwca 1699 w Warszawie.
W Radzyniu w 1686 r. wzniósł nowy zamek (w miejscu obecnego pałacu), barokową kaplicę pod wezwaniem Aniołów Stróżów, a w 1703 r. ufundował w Radzyniu cerkiew i parafię unicką.
Zmarł 19 maja 1710 roku w Warszawie i został pochowany w Szczuczynie.
Źródło: S. Jarmuł. Szkice z dziejów Radzynia Podlaskiego i byłego powiatu radzyńskiego, Radzyń Podlaski 1995, s. 44 – 50.
Jan Mikołaj Kaliński – biskup bełski, biskup nominat chełmski wyznania greckokatolickiego
Urodził się 14 maja 1799 r. w Radzyniu Podlaskim. Był synem Teodora, kapitana wojsk polskich, proboszcza unickiej parafii w Radzyniu i Anastazji Śmigielskiej. Pobierał nauki w szkołach średnich w Białej i Łukowie. W roku 1822 uzyskał święcenia kapłańskie. Był administratorem i proboszczem w kilku parafiach (Dobratycze, Lebiedziew, Choroszczynka, Połoski), dziekanem w Białej, a potem w Łosicach.
W 1841 r. został skazany na zesłanie na Syberię za zorganizowanie Towarzystwa dla Ubezpieczenia Unii. Udało mu się uzyskać ułaskawienie od Iwana Paskiewicza, namiestnika Królestwa Polskiego, ale poddany został ścisłemu nadzorowi policji. Został usunięty z urzędu dziekana dekanatu bialskiego.
W 1852 r. został proboszczem w Konstantynowie a następnie dziekanem dekanatu łosickiego. Skierował wówczas do władz rosyjskich prośbę o zachowanie dotychczasowego wspólnego zarządu dla wyznań katolickiego i greckokatolickiego oraz utrzymanie dotychczasowej nazwy zamiast wprowadzonej – grekounici.
30 marca 1863 r. papież Pius IX potwierdził nominację Kalińskiego na biskupa bełskiego. Nie uzyskał jednak od władz rosyjskich zgody na konsekrację i do końca administrowania diecezją chełmską pozostał biskupem nominatem. Zaszkodził mu konflikt z biskupem Józefem Wójcickim dążącym do odpolszczenia unickiej diecezji chełmskiej.
W 1864 r. dyrektorem głównym w Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego został Włodzimierz Czerkawski, zdecydowany przeciwnik unii. Jan Kaliński konsekwentnie odmawiał wykonywania zarządzeń władz w sprawach wyznaniowych, a więc wprowadzenia prawosławnych ksiąg liturgicznych i obrządku, języka rosyjskiego do seminarium, kazań i nauczania oraz usuwania z cerkwi organów, konfesjonałów, bocznych ołtarzy i innych katolickich sprzętów. Słał listy do Stolicy apostolskiej informujące o tragicznej sytuacji unitów na Podlasiu. Sprzeciwił się wprowadzeniu do seminarium czterech prawosławnych profesorów sprowadzonych z Galicji za co został aresztowany 23 września 1866 r. i wywieziony do Wiatki, gdzie zmarł nagle dwa dni po przybyciu 19 października 1866 r.
Źródło: T. Semeniuk, Kalendarium Parafii Św. Trójcy w Radzyniu Podlaskim oraz Dekanatu Radzyńskiego, Radzyń Podlaski 2006, s. 53 – 54.
Karol Józef Lipiński – polski skrzypek, kompozytor, pedagog.
Urodził się 30 października 1790 r. w Radzyniu Podlaskim. Od wczesnego dzieciństwa zdradzał wybitne zdolności muzyczne. Gry na skrzypcach uczył się od piątego roku życia, początkowo od ojca Feliksa, kapelmistrza orkiestry w majątku Potockich w Radzyniu.
Po przeniesieniu się Lipińskich w 1799 r. do Lwowa grał w orkiestrze prowadzonej przez ojca oraz w zespołach kameralnych. Pod koniec 1809 r. został koncertmistrzem orkiestry we Lwowie, gdzie mieszkał 1839 r., pracując jako dyrygent, a potem dyrektor orkiestry. Tu powstała większość jego kompozycji, m.in. symfonie, trzy koncerty skrzypcowe, kaprysy, polonezy.
W roku 1814 w Wiedniu poznał sławnego niemieckiego skrzypka-wirtuoza Ludwika Spohra i postanowił obrać karierę koncertującego skrzypka. Porzucił pracę w teatrze we Lwowie. Pod koniec 1817 r. rozpoczął we Włoszech koncerty. W następnym roku spotkał się z Paganinim i wspólnie dali dwa koncerty.
W latach 1819-1824 koncertował w wielu miastach całej Europy. W tym czasie powstały liczne jego utwory. W Warszawie na przełomie 1827 i 1828 r., otrzymał nominację na pierwszego skrzypka Dworu Królewsko-Polskiego.
W 1829 r. zagrał razem z Paganinim na uroczystościach koronacyjnych Mikołaja I. W 1839 r. otrzymał stanowisko koncertmistrza kapeli króla saskiego w Dreźnie. Niemal do ostatnich dni swego życia związany był z tym miastem. Współpracował z R. Wagnerem, przyjaźnił się z R. Schumannem. Jego najwybitniejszym uczniem był Henryk Wieniawski.
Zmarł z powodu astmy 16 grudnia 1861 w Urłowie (obecnie Ukraina) i tam został pochowany.
W 1999 r. powstało Radzyńskie Towarzystwo Muzyczne im. Karola Lipińskiego. Jego imię nosi też Szkoła Muzyczna I stopnia w Radzyniu. W 2004 r. ukazała się płyta CD z muzyką Karola Lipińskiego.
Źródło: A. Kotyła, 20 lat Dni Karola Lipińskiego, Radzyń Podlaski 2004
Zenon Przesmycki (pseud. Miriam, Jan Żagiel, Epsilon)
Urodził się 22 grudnia 1861 w Radzyniu Podlaskim. Ukończył z wyróżnieniem prawo na Uniwersytecie Warszawskim. W okresie studiów tłumaczył prozę z języka czeskiego oraz pisywał własne wiersze. Publikował je w prasie a w 1884 r. ukazały się w zbiorowym tomiku „Z chwil wolnych. Wiązanka prac literackich” oraz własnym „Z czary młodości. Liryczny pamiętnik duszy (1881 – 1891) Wiedeń 1893.
W latach 1887-1888 był redaktorem warszawskiego „Życia”, jednak został zmuszony do rezygnacji ze stanowiska za działania na rzecz ratowania polskiej kultury w okresie wzmożonej rusyfikacji Królestwa Polskiego. W latach 1889-1900 przebywał w Paryżu i Wiedniu. Na Uniwersytecie Wiedeńskim uzyskał tytuł doktora prawa i jako przedstawiciel uczelni działał w Towarzystwie Biblioteki Polskiej. Po powrocie na ziemie polskie był w Krakowie ponownie redaktorem „Życia”, tym razem krakowskiego. W latach 1901-1907 redagował słynne pismo literackie "Chimera". Jego działaniom przyświecało hasło „sztuka dla sztuki”. Wysoki poziom pisma został nagrodzony medalem na wystawie Towarzystwa Sztuki Stosowanej w Krakowie w 1905 r.
W okresie międzywojennym był współzałożycielem komitetu Pamięci Stanisława Wyspiańskiego w Warszawie i członkiem Warszawskiego Towarzystwa Artystycznego. W 1917 r. został członkiem Komisji Sztuk Pięknych w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a w 1919 r. ministrem kultury i sztuki. Był również prezesem Straży Piśmiennictwa Polskiego, członkiem Polskiej Akademii Literatury oraz honorowym członkiem Towarzystwa Bibliofilów Polskich. Zmarł 17 października 1944 r. w Warszawie.
Polakom najbardziej jest znany z tego, że odkrył dla potomnych twórczość Cypriana Kamila Norwida. Przypadkowo w antykwariacie odnalazł autobiografię poety i dzięki niej dotarł do osób posiadających jego wiersze. Publikował utwory Norwida i przyczynił się do umieszczenia go w panteonie największych narodowych twórców.
Źródło: D. Magier, Zenon Przesmycki, Kozirynek. Kwartalnik Kulturalny, Nr II/Jesień 2007, s. 86 – 88.
Stanisław Kamiński – filozof, logik, ksiądz katolicki, profesor filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, przyjaciel Ojca św. Jana Pawła II.
Urodził się 24 października 1919 r. w Radzyniu Podlaskim. W latach 1938 – 1946 odbył studia filozoficzno – teologiczne w Wyższym Seminarium Duchownym w Siedlcach i tamże otrzymał święcenia kapłańskie. Podjął studia filozoficzne na KUL, gdzie w 1949 r. uzyskał tytuł doktora. Od 1947 r. prowadził zajęcia dydaktyczne. W 1957 r. został kierownikiem katedry metodologii nauk. W 1958 r. otrzymał stopień naukowy docenta, w 1965 r. profesora nadzwyczajnego, a w 1970 r. profesora zwyczajnego. Sprawował funkcje m. in. Dziekana Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej, kierownika sekcji filozoficznej oraz zakładu logiki i teorii poznania, sekretarza generalnego Towarzystwa Naukowego KUL (1959 – 63), członka redakcji naczelnej „Encyklopedii Katolickiej” i Komitetu Nauk Filozoficznych Polskiej Akademii Nauk. Ksiądz Profesor był współtwórcą tzw. lubelskiej szkoły filozofii klasycznej.
Wydział Filozofii Chrześcijańskiej pod jego kierunkiem wiele zyskał na powadze i znaczeniu nie tylko w obrębie KUL, ale w całym środowisku filozoficznym. Na macierzystej uczelni jako jedyny z kadry nazywany był po prostu Profesorem, co znamionowało jego wybitność i nietuzinkowość. Przez swoich studentów (tymi z Radzynia interesował się szczególnie) jak i Radzyniaków otaczany był prawdziwym szacunkiem. Znany był ze swoich anegdotycznych zachowań i tworzenia różnego rodzaju definicji i klasyfikacji. Studentów w sesji egzaminacyjnej zwykł dzielić na: tych co wiedzą i wiedzą, że wiedzą: tych co wiedzą, ale nie wiedzą, że wiedzą; tych co nie wiedzą, i wiedzą, że nie wiedzą oraz tych, którzy nie wiedzą i nie wiedzą, że nie wiedzą.
W 1985 r. nagle zachorował. Natychmiastowe leczenie w klinice we Fryburgu nie przyniosło rezultatów. Zmarł 21 marca 1986 r. Został pochowany w Lublinie.
Jeden z dębów posadzony z okazji nadania ZSP im. Jana Pawła II nosi imię prof. Stanisława Kamińskiego.
Źródło: T. Semeniuk, Kalendarium dziejów parafii Św. Trójcy w Radzyniu Podlaskim oraz Dekanatu Radzyńskiego, Radzyń Podlaski 2006, s. 222 – 224. W. Stefaniak, Profesor, Grot 1997, s. 9.
Marianna Bocian – poetka
Urodziła się 26 kwietnia 1942 w Bełczącu. Po ukończeniu Technikum Młynarskiego w Krajence w 1962 r. odbyła studia na Uniwersytecie Wrocławskim w zakresie filologii polskiej i filozofii. Od 1967 r. pracowała we wrocławskim oddziale wydawnictwa PWN. W 1968 r. debiutowała tomem wierszy „Poszukiwacze przyczyny” (pod pseudonimem Janusz Bełczęcki). W latach 1972 – 1975 została zatrudniona jako koordynator do spraw spotkań autorskich w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej. W 1975 roku została pozbawiona prawa do pracy, które odzyskała po liście skierowanym w lutym 1978 roku do ówczesnego prokuratora generalnego PRL. Otrzymała pracę w dzielnicowej bibliotece dla dzieci, wypracowując z nimi niekonwencjonalne sposoby obcowania ze sztuką, przede wszystkim poezją i malarstwem. Utwory publikowała w wielu czasopismach m. in. w „Odrze”, „Kontrastach”, „Akancie”. Od roku 1973 do 13 grudnia 1981 roku należała do Związku Literatów Polskich. Była laureatką wielu konkursów literackich. Jej twórczość obejmuje około 20 tomików poezji, monodramów, prozy, spektakl poetycko-muzyczny – w wykonaniu Jerzego Zelnika z muzyką Wojciecha Konikiewicza „Słowo jest Odsłoną”. Był on zaprezentowany na żywo radzyńskiej publiczności w kwietniu 2005 roku. Wiersze Marianny Bocian zostały przełożone na angielski, niemiecki i rosyjski. Poetka zmarła 5 kwietnia 2003 w Radzyniu. Jest pochowana na czemiernickim cmentarzu, a jej pamięć mieszkańcy tej ziemi czczą corocznie w postaci organizowanych tu sesji naukowych, konkursów literackich i przeglądów poetyckich.
Postać Marianny Bocian trwa w pamięci tych, którzy ją znali i tych, do których nadal dociera jej poezja, choć mówi się często, że jej wpływ jest zbyt marginalny, nie taki jak być powinien. Intensywność przekazu, żarliwy humanizm jej wierszy, prozy, zapisany również w pamięci przyjaciół i szerszych kręgów odbiorców literatury, wydaje się oczekiwać osobnego uhonorowania.
Źródło: T. Sławecki, życiorys M. Bocian z folderu III Regionalnego Konkursu Recytatorskiego Poezji Marianny Bocian 6 kwietnia 2008 r.