Południowe Podlasie jako pogranicze kultur

ImagePołudniowe Podlasie to obszar obejmujący wschodnia część  byłego województwa  siedleckiego i byłe bialskopodlaskie. Południową granicą Podlasia jest pas ciągnący się od Włodawy , dolinami rzek Piwonii i Tyśmienicy, a później Wieprza w dolnym jego biegu. Funkcję delimitacyjną spełniały w dawnych czasach  bagna, jeziora Pojezierza Łęczyńsko– Włodawskiego, Lasy Parczewskie oraz Lasy Łukowskie. W zasadzie Południowe Podlasie nie jest regionem geograficznym, który moglibyśmy znaleźć na mapie. Nazwa ta została raczej stworzona  na potrzeby określenia

 

Etymologia nazwy Podlasie
Podlasie, Podlasze, Polesie- nazwa pochodzi od  położenia, a mianowicie:

"jako kraj bliski lasów podlesiem
 nazywany, albo, że nazwa Podlasia może
pochodzić od gęstych lasów”

              ( Bogumił Samuel Linde Słownik języka polskiego”)  

Zygmunt Gloger zaś wyjaśnia nazwę tak:Granice województwa lubelskiego

 "Nazwa Podlasie nie powstała od lasów,
jak nazwa Polesie, ale od Lachów (nazwa
plemienia), przy granicy, których ciągnęło
się Podlasie. Było to zatem pod-lasze
(…)Podlasze tj. kraj <<pod Lachami>>,
co z czasem z mazurska przerobiono na Podlasie".

Kultura Południowego Podlasia
Nasz region kojarzy się z  drewnianą architekturą, uroczymi kościółkami i cerkwiami oraz przydrożnymi kapliczkami, przy których śpiewa się majówki.
Kultura Podlasia to również  strój ludowy w trzech podstawowych odmianach: nadbużańskiej, włodawskiej i radzyńskiej.
Stroje kobiece podlaskie występują w trzech odmianach:
1). nadbużański- elementy charakterystyczne to pasiaste wielobarwne spódnice, lniane koszule z pereborami, kwieciste chusty, korale.
2). włodawski- strój letni kobiecy jest prawie całkowicie biały, zdobiony pereborami; ornament składa się z motywów geometrycznych
3). radzyński- pasiaste spódnice i zapaski stonowane kolorystycznie; przeważały łagodne czerwienie z drobnymi prążkami zieleni, żółci, granatu. Koszule były białe, ozdobione tylko koronką.
Strój męski na Podlasiu był jednolity. Noszono koszule, brązowe sukmany obszyte niebieskim lub czerwonym sznurkiem i przepasane pasiastymi wełnianymi krajkami. W lecie mężczyźni zakładali łapcie z lipowego łyka, tzw. postoły i słomiane kapelusze, a zimą skórzane buty z cholewami i sukienne czapki. Uzupełnieniem stroju podlaskiego były takie elementy jak: krajki, pasy, czapki, czepki, wianki, wstążki, chustki, korale prawdziwe i sztuczne, które tworzyły ich ostateczny wizerunek.

Podlasie to również charakterystyczna  kuchnia:
– pierogi z kaszą jaglaną, z kaszą gryczaną i twarogiem,  pierogi z soczewicą.
– duszona łoboda,
– bliny( placki z tartych  ziemniaków)
– hamza ,
– babka ziemniaczana
– sękacz

Kultura Podlasia to legendy i wierzenia, zwyczaje i obrzędy oraz twórczość literacka czyli to wszystko, co składa się na kulturę duchową regionu.
 
Językowy obraz świata, czyli Podlasie we frazeologii…
Jaki obraz Podlasia i Podlasianina funkcjonuje w świadomości mieszkańców innych dzielnic? Odpowiedź zawarta jest w związkach frazeologicznych:
Uparty jak Podlasiak
Kiszka podlaska- to o chudym, wysokim mężczyźnie, ale też często określenie szlachcica
Gdyby nie ryby i raki, zdechłyby Podlasiaki
Na cztery nogi kuty jak podlaska gęś
Szlachcic podlaski z małej chałupki- to złośliwa aluzja do stanu posiadania szlachty zaściankowej
Podlasianka smukła, ckliwa, ale leniwa
Bose Antki ( mieszkańcy Kongresówki)

Języki pograniczaDialekty
Podlasie było wielokulturowe a jego mieszkańcy posługiwali się różnymi językami-. Gwary Podlasia to mieszanina cech językowych mazowieckich, kresowych i częściowo małopolskich. Chłopi  używali  gwary nadbużańsko- podlaskiej  w różnych odmianach. Żydzi mówili w języku jidysz a koloniści niemieccy po niemiecku. Słychać było też ruski, ukraiński i rosyjski- język urzędowy, o którym mówiono „moskiewski”,” moskalski”.  W  kościele rzymskokatolickim językiem liturgii była łacina, w synagogach hebrajski, w kościele prawosławnym i unickim staro-cerkiewno-słowiański ..Istna wieża Babel chciałoby się powiedzieć, jednak Podlasianie funkcjonowali w tej wielokulturowej rzeczywistości od czasów średniowiecza aż do  II wojny światowej.

Kim byli mieszkańcy Podlasia?
Południowe Podlasie jest bardzo zróżnicowane pod względem etnicznym. Zachodnią jego część zamieszkiwali Mazurzy, środkową- Podlasiacy, zaś wschodnią Białorusini i Ukraińcy. W kilku wsiach  osiedlili się Tatarzy  i Holendrzy( nad Bugiem), w okolicy Czemiernik i Suchowoli mieszkali koloniści niemieccy..Zachodnią część Podlasia zamieszkiwały drobne grupy etniczne szlachty zagrodowej- Bojarzy Międzyrzeccy, Rekuny,  Bagnosze,  Hetmany, Króle, Litwaki. Ostatnią z wymienionych grup nazywano tak z racji przynależności  zajmowanych ziem do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Na przestrzeni wieków  osiedlali się też Żydzi, , tworząc niepowtarzalny klimat sztetl. , kupcy ormiańscy, wędrowały tabory cygańskie. Ludność była zróżnicowana pod względem wyznaniowym: mieszkali tu  katolicy, unici, prawosławni, żydzi, a nawet okresowo ewangelicy i muzułmanie.

Ślady wielokulturowości
Żydzi

Do czasów drugiej wojny światowej znaczny odsetek mieszkańców  miasteczek Południowego Podlasia stanowili Żydzi. Radzyń i Kock były ważnymi ośrodkami chasydyzmu .W Kocku w latach 20 XIX wieku  osiedlił się  Menechem Mendel Morgensern i dał początek znanej dynastii cadyków.
Za Kockiem,  przy drodze  na Wygnankę, pochowany został Berek Joselewicz- żołnierz Kościuszki i Dąbrowskiego. Oddał życie za sprawę polską. Zginął podczas potyczki z Austriakami pod Kockiem w 1809.  Miejsce pochówku upamiętnia kamień z inskrypcją.(Pamięć o wydarzeniu zachowała się w powiedzeniu „Zginąć jak Berek pod Kockiem” )
Przy ul. Lubelskiej w Radzyniu  znajduje się cmentarz żydowski, popularnie nazywany kirkutem. Zobaczyć  na nim można  nieliczne ocalałe macewy, czyli płyty nagrobne oraz obelisk upamiętniajmy ofiary hitlerowskiego nazizmu. .Dosyć dobrze zachowany cmentarz żydowski znajduje się w Wohyniu. Opiekę nad nim sprawują uczniowie z  miejscowego zespołu szkół.

Koloniści niemieccy
Mówiąc o mniejszościach narodowych należy  wspomnieć również o kolonistach niemieckich, którzy osiedlali się na naszych terenach szczególnie w wieku XIX. Niemieccy rolnicy zasiedlali najczęściej  nieużytki, karczowali lasy i zakładali osady. Koloniści niemieccy zamieszkali  w takich miejscowościach naszego regionu jak  Amelin, Cichostów, Okalew, Pomyków, Kolonia Wólka Siemieńska, Żurawiniec, Zawada, Ostrówek.

Grekokatolicy
Na trwałe w historii Podlasia zapisali się  grekokatolicy W XIX wieku władze rosyjskie podjęły  ostrą , zbrojna walkę z wyznawcami kościoła  unickiego, którzy nie chcieli przejść na prawosławie. Carscy urzędnicy  walczyli metodami administracyjnymi:zmieniali chłopom z Podlasia nazwiska polskie  na rosyjskie. I tak  we wsi Drelów ok. 1815 roku  z 232 nazwisk tylko 50 kończyło się na –uk („ ruska końcówka”), a reszta miała końcówki ski, cki, – wicz, uznawane za typowo polskie. W 100 lat później proces rusyfikacji objął 184 nazwiska, czyli 80%. Nazwiska Czyżewski, Klimowicz, Mielnicki  zamieniano na Czyżuk, Kaliniuk, Miliczuk.

Podsumowując należy podkreślić, że Podlasie jest miejscem spotkania  kultury Wschodu i Zachodu. Dzięki temu ukształtowała się bardzo bogata i różnorodna kultura pogranicza, która stanowi trwałe dziedzictwo naszego regionu. Od wieków żyli obok siebie : katolicy, prawosławni, muzułmanie. Polacy, Białorusini, Litwini, Ukraińcy, Żydzi, Tatarzy i Cyganie. Różniło ich prawie wszystko, a jednak starali się egzystować  w zgodzie i tolerancji, ceniąc nawzajem swoją  odmienność.
Należy pamiętać o tej pięknej tradycji.

Więcej kliknij tutaj