Literaci na Południowym Podlasiu

ImagePrzyjemna jest świadomość, że w najbliższej okolicy żył i tworzył  sławny artysty. Cząstka sławy udziela się miejscu zamieszkania czy urodzenia. Dlatego zwykliśmy   z  dumą podkreślać fakt, że w danym miejscu urodził się, mieszkał czy chociażby zatrzymał się na krótki pobyt znany człowiek. Przypomnijmy wobec tego  twórców literatury, których los związał, choćby na krótko, z naszym regionem. Związki z podlaską ziemią odnaleźć można w biografiach i twórczości wielu pisarzy.

 

Pierwszym w dziejach kultury polskiej artysta związanym z Podlasiem był  prawdopodobnie Biernat z Lublina, znany jest  jako autor pierwszej drukowanej polskiej książki „Raj duszny”(1513).W Łukowie  w starostwie pełnił funkcję pisarza. Na jeden z sejmów przybył do Parczewa Mikołaj Rej, autor „Krótkiej rozprawy”, „Zwierciadła” i innych poczytnych w epoce utworów o charakterze moralizatorskim.
Pierwszą literacką  wzmiankę o Podlasiu odnajdujemy w utworze Sebastiana  Fabiana Klonowica (1545-1602) „Flis to jest spuszczanie statków Wisłą” (1595).Poeta wymienia w nim nazwy naszych rzek- Wieprza i Bugu.
Niewiele osób wie, że w Przegalinach koło Radzynia mieszkał  w  XVII Stanisław Samuel Szemiot, szlachcic  z Litwy, przedstawiciel kultury sarmackiej . Swój dorobek pisarski pozostawił, wzorem innych pisarzy baroku,  w rękopisach. Jest autorem „Sylw”,  poematów heroicznych o zwycięstwach pod Chocimiem i Wiedniem i utworów o charakterze moralizatorskim.
Spośród artystów Oświecenia należy wymienić Franciszka Dionizego Kniaźnina. Gościł on w majątku Czartoryskich Różanka koło Włodawy i na dworze Aleksandry Ogińskiej w Siedlcach ( tu wystawił sztukę „Matka spartanka”).
Adam Naruszewicz, poeta, tłumacz, był  biskupem łuckim i  od 1790 roku przebywał w Janowie Podlaskim, gdzie zmarł i został  pochowany  w tamtejszej katedrze.
Ignacy Krasicki. Źródło. www.wikipedia.plW Białej i w Łukowie pobierał nauki  Franciszek Wężyk(1785- 1862), autor  zapomnianych  nieco utworów dramatycznych. Warto wspomnieć również o związkach Ignacego Krasickiego z Radzyniem  i Kockiem. Książę poetów gościł na dworze Eustachego Potockiego i udzielał ślubu córce magnata Urszuli Potockiej. Odwiedzał również księżnę Jabłonowską w Kocku  a literacką pamiątką są wiersze panegiryczne na cześć gospodyni i miasta.
Józef Ignacy Kraszewski to artysta znany, którego mieszkańcom Podlasia  nie ma potrzeby prezentować bliżej.  W Romanowie, Białej i Lublinie  upłynęły mu lata młodzieńcze. W rodzinnym Romanowie funkcjonuje obecnie  muzeum biograficzne pisarza – ważny ośrodek na kulturalnej mapie naszego regionu.
W majątku Ciesielnia koło Białej mieszkał przez pewien czas Roman Zmorski( 1822-1867) poeta zaliczany do najwybitniejszych przedstawicieli warszawskiej cyganerii .Interesował się folklorem podlaskim, zbierał legendy i podania a podlaskie echa odnajdujemy w utworach „Nad Bugiem” (późniejszy tytuł „Tęsknota”) i szkicu „Na dawnym szlaku”.
Podlasie obecne jest w biografiach pisarzy pozytywizmu.
Aleksander Świętochowski, czołowy publicysta epoki i  redaktor urodził się w Stoczku Łukowskim.
Kolano koło Parczewa jest miejscem urodzenia Józefa Weyssenhoffa – pisarza.
W Woli Okrzejskiej na świat przyszedł   Henryk Sienkiewicz. Obecnie działa tu  muzeum biograficzne, które prezentuje dorobek pisarski naszego noblisty.

W oddziałach powstańczych na Podlasiu walczył  Aleksander Głowacki (Bolesław Prus). Ranny  został w potyczce pod Zbulitowem a w okolicach Siedlec trafił do carskiej niewoli. W roku 1888 podróż po Podlasiu odbyła Maria Konopnicka, która zainteresowała się losami prześladowanych przez władze carskie unitów. Literackim plonem  tej wędrówki jest  poemat „Unici”
Podlasie znane było też Stefanowi Żeromskiemu- mieszkał  na początku lat osiemdziesiątych XIX wieku w Białej i w Łysowie koło Łosic, gdzie pełnił funkcję guwernera. Podlaskie motywy odnajdujemy w utworach „Do swego Boga”., „Ananke”, „Mogiła”
Radzyń jest miejscem urodzenia Zenona Przesmyckiego Miriama – krytyka literackiego, wydawcy pisma „Chimera” .Rodzina Przesmyckich z Podlasiem związana była  od  średniowiecza. Posiadłością rodową była wieś Przesmyki, od której ród wziął nazwisko. Przodek literata walczył pod Grunwaldem, co odnotowują źródła historyczne. Ojciec Zenona Przesmyckiego był inżynierem, nadzorował budowę kolei i mieszkał wraz z rodziną  w Radzyniu. Miriam spędził w naszym mieście kilka pierwszych lat życia. W uznaniu zasług  tego krytyka literackiego, bibliofila, redaktora „Chimery” i odkrywcy talentu C. Norwida
Biblioteka Miejska w Radzyniu przyjęła w maju 2010 roku imię Zenona Przesmyckiego.
Innym,  prawie zapomnianym literatem z Radzynia był Tadeusz Ulanowski (1872-1942)- syn urzędnika powiatu radzyńskiego .Przyjaźnił się z  Andrzejem Strugiem, należał do nielegalnych organizacji studenckich, brał udział, jako działacz PPS-u, w rewolucji 1905 roku .Jest autorem poematów dramatycznych („Samowładza”, „Sąd”,) i  wierszy satyrycznych i trylogii epickiej z kluczem(‘Doktor Filut’, „Uczta dozorców”, „Ordynans córuś”).
W Krzywdzie koło Woli Okrzejskiej pracowała jako nauczycielka Maria Kownacka, późniejsza redaktorka „Płomyczka” i  autorka znanych wierszy dla dzieci.
W Leśnej Podlaskiej ukończyła Seminarium Nauczycielskie Anna Nagórska, autorka utworów o tematyce regionalnej, publikowanych w piśmie „Podlasiak”
W Białej Podlaskiej grupa poetycka Kwadryga ( Uniłowski, Dobrowolski) wydała pierwszy numer pisma.
Jarosław Iwaszkiewicz, poeta Skamandra , prozaik, gościł w Jabłoniu  u Augusta Zamoyskiego. Jeden z utworów wydanych pod tytułem „Opowieści z podróży” to „Dożynki w Jabłoniu”.Ryszard Kornacki. Źródło: www.wikipedia.pl
Najbardziej znani współcześni artyści związani z Podlasiem to Ryszard Kornacki z Międzyrzeca, Apolinary Nosalski z Miłkowa i Marianna Bocian ur. w Bełczącu. Poeci ci mają  godnych następców- całą generację młodych , publikujących w pismach regionalnych i prasie krajowej.

Artykuł jest próba zasygnalizowania obecności ważnych postaci w literackim krajobrazie Podlasia i zachętą do samodzielnego odkrywania podlaskich wątków w biografiach i twórczości pisarzy.

Literatura:
W. Gromadzki „Podlasie literackie- w biografii i twórczości” w: Rocznik Międzyrzecki,
Tom XXXVI, Międzyrzec Podlaski 2005
A. Grychowski, Lublin i Lubelszczyzna w twórczości pisarzy polskich, Lublin 1974
Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny pod red. J. Krzyżanowskiego, Warszawa 1984
D. Trześniowski, Peregrynacje do źródeł. Twórczość pisarzy Lubelszczyzny od połowy XIX wieku po współczesność, Lublin 2006
M. Warneńska, Śladami pisarzy, Warszawa 1961

Więcej kliknij tutaj